Z zasady pomocniczości wynika bowiem bezpośrednio postulat decentralizacji zadań publicznych, a więc takiego ich podziału, by jak największa część zadań publicznych wykonywana była przez władze lokalne, a w przypadku wielopoziomowej struktury władz lo­kalnych — aby poszczególne zadania publiczne wykonywane były przez najbliższy obywatelowi szczebel władzy publicznej, który może zadanie to wykonać efektywnie.W Polsce wyrazem takiego podejścia do podziału zadań publicznych jest zapisana w Konstytucji zasada domniemania kompetencji samorządu te­rytorialnego, zgodnie z którą:samorząd terytorialny „wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych”,gmina „wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego niezastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.Pojęcie ..szczebel” jest nieco mylące, gdyż — jak słusznie podkreśla prof. Jerzy Regul­ski (w pierwszych latach transformacji ustrojowej Pełnomocnik Rządu do Spraw Samorządu Terytorialnego) — zasada pomocniczości odrzuca zależność hierarchiczną. Zacytujmy dalej: „Jak można bowiem wymagać, aby jednostka «niższa» była podporządkowana «wyżs/ej», jeśli ta ostatnia ma być jedynie pomocnicza w stosunku do tej «niższej»? 

Przytoczone powyżej przepisy wyrażają wolę decentralizacji, nie roz­strzygają jednak o faktycznym podziale zadań — wszystko zależy od tego, jakie zadania zostaną zastrzeżone dla organów innych władz publicznych. Czy jesteśmy zatem krajem dostatecznie zdecentralizowanym? Opinie w tej sprawie są mocno podzielone — z jednej strony jest faktem, że na przestrzeni ostatnich 16 lat zakres zadań przypisanych samorządowi tery­torialnemu został zdecydowanie rozszerzony, z drugiej jednak strony na­dal silne są naciski urzędów centralnych broniących „swojego teryto­rium”. Dodać też trzeba, że statystyczne mierniki ukazujące stopień decentralizacji zadań publicznych w Polsce nie dają powodów do eutorii. 

Jako przykłady wyraźnie niechętnego stosunku do przekazywania zadań jednostkom samorządu terytorialnego wymienić można: rozciągnięcie na 6 lat (1990-1995) procesu przekazywania gminom zadania polegającego na prowadzeniu szkół podstawowych,praktyczne wyłączenie jednostek samorządu terytorialnego z wyko­nywania lokalnych zadań z zakresu ochrony zdrowia, przy jednoczes­nym obciążeniu władz samorządowych obowiązkami związanymi z za­pewnieniem opieki medycznej mieszkańcom,kilkakrotnie odkładane przekazanie samorządom prowadzenia pod­stawowych i średnich szkół artystycznych,ograniczenie roli samorządów województw w procesie zarządzania środkami przekazywanymi Polsce w latach 2004-2006 z budżetu Unii Europejskiej na finansowanie rozwoju regionalnego. Wprowadzone w roku 1990, jako swego rodzaju przejściowa forma między zadaniami wykonywanymi przez administrację rządową i zadania­mi samorządowymi, dziś nie mają już racji bytu. Są jednak utrzymywane, a jedynym uzasadnieniem dla takiego stanu rzeczy jest niechęć do pełnego przekazania samorządom środków na wykonywanie tych zadań.

O stopniu faktycznej decentralizacji wykonywania zadań publicznych decyduje nie tylko formalny wykaz przekazanych zadań, ale i sposób ich przekazania, lub — ujmując to inaczej — stopień samodzielności samorzą­dów przy wykonywaniu przekazanych im zadań. Decentralizacja wykony­wania zadań publicznych ma miejsce tylko wtedy, gdy samorządy przejmu­ją nie tylko bezpośrednie wykonawstwo zadań, ale i związane z tym kompetencje, gdy mogą powierzone im zadania wykonywać samodzielnie. Jeśli samorządom przypisuje się tylko rolę wykonawców zadań, mamy do czynienia nie z decentralizacją, lecz z dekoncentracją zadań publicznych — zarządzanie sprawami publicznymi pozostaje nadal scentralizowane. Uj­mując rzecz wprost — administracja rządowa pozbywa się problemów, za­chowując kontrolę nad formalnie przekazywanymi sprawami. 

Przykładów tak pojmowanej decentralizacji znaleźć można w polskiej prak­tyce sporo. Dążenia do dekoncentracji zamiast faktycznej decentralizacji zadań publicznych i związanych z tym kompetencji (uprawnień) ujawniły się chyba z największą siłą przy tworzeniu powiatów i województw. Nowe jednostki sa­morządu terytorialnego przejęły wówczas do wykonywania zadania publiczne, których finansowanie w 1999 r. (w pierwszym roku po przekazaniu zadań) po­chłonęło ok. 19,4 mld zł. Jednocześnie powiatom i województwom przyznano źródła dochodów własnych, z których w 1999 r. powiaty i województwa uzy­skały łącznie kwotę ok. 1,5 mld zł, wystarczającą na pokrycie ok. 7,7% kosztów przekazanych zadań. Powiaty i województwa zostały więc niemal całkowicie uzależnione od decyzji finansowych zapadających na szczeblu centralnym, po­nosząc przy tym pełną odpowiedzialność za przypisane im zadania. 

Podobnie postąpiono w przypadku przeprowadzanej równolegle refor­my systemu ochrony zdrowia. Na gminy i powiaty nałożono obowiązek sprawowania nadzoru nad podstawową opieką zdrowotną, jednak finanso­wanie przychodni i szpitali pozostało w rękach niezależnych od nich kas chorych. Powiatom i gminom nie przyznano przy tym żadnych środków fi­nansowych umożliwiających aktywne działanie w sferze ochrony zdrowia. Wspomnieć można i o tym, że od 1999 r. aż do chwili obecnej działal­ność ok. 500 instytucji kultury, których prowadzenie (na zasadzie zadań własnych) powierzono jednostkom samorządowym w 1999 r., odbywa się za pomocą dotacji celowych z budżetu państwa. Co ciekawe, system taki wprowadzono w 1999 r. jako rozwiązanie przejściowe, mające obowiązy­wać tylko przez rok. Po sześciu latach finansowaniu samorządowych insty­tucji kultury dotacjami z budżetu państwa nadano ustawowo rangę trwałej zasady.

Utrzymującą się od lat tendencję do przekazywania samorządom no­wych zadań, przy jednoczesnym zachowywaniu przez administrację rządo­wą kontroli nad wykonywaniem tych zadań, dobrze ilustruje zamieszczony poniżej wykres, na którym przedstawiono zmiany udziału kosztów zadań publicznych wykonywanych przez JST w ogólnej kwocie wydatków pu­blicznych oraz zmiany udziału dochodów własnych w ogólnej kwocie do­chodów samorządowych. Wyraźnie widać, że aż do roku 2003 niemal każ­de zwiększenie zakresu zadań publicznych wykonywanych przez JST wiązało się z pogłębianiem finansowego uzależnienia samorządów od bu­dżetu państwa. Dopiero zmiana systemu dochodów samorządu terytorialne­go, wdrożona od początku 2004 r., przyniosła zwiększenie stopnia finanso­wej samodzielności jednostek samorządowych.

Wykonywanie zadań publicznych wymaga ponoszenia wydatków pu­blicznych. Najważniejsze (bo największe) wydatki publiczne są przeznacza­ne na:wynagrodzenia pracowników instytucji wykonujących zadania pu­bliczne, nazywane wydatkami osobowymi,zakupy towarów i usług niezbędnych do wykonywania zadań pu­blicznych, nazywane wydatkami rzeczowymi,inwestycje, czyli nakłady na zakup lub wytworzenie (budowę) środ­ków trwałych, za pomocą których wykonywane są zadania publiczne,bezpośrednie (emerytury, renty, zasiłki, stypendia) lub pośrednie wy­płaty pieniężnych świadczeń dla osób fizycznych,pomoc publiczną (granty, dotacje), udzielaną przedsiębiorcom w for­mie pieniężnej,opłaty i składki z tytułu uczestnictwa w organizacjach międzynarodo­wych.Szczególnym rodzajem wydatków publicznych są wydatki na obsługę długu publicznego, czyli wydatki na opłaty za czasowe użyczenie instytu­cjom publicznym obcych środków finansowych.