Przyjmując prawną równość wszystkich wchodzących w skład narodu, burżuazyjni, a nawet skłonni do kompromisu z demokracją konserwatyści polscy wiązali z tym pogląd o historycznie powstałej, a trwającej nierówności faktycznej, intelektualnej i politycznej — politycznej właśnie dlatego, że intelektualnej — różnych grup i tym uzasadniali kierowniczą rolę narodu polskiego i kierowniczą w nim rolę ,,historycznych”, a w coraz wyższym stopniu także „nowych” warstw posiadających.Ujmowanie narodu jako tworu państwa w procesie historycznego rozwoju przejęli od konserwatystów Józef Piłsudski i najbliżsi jego uczniowie. Odrzuciwszy konserwatywne powiązanie tego pojęcia z koncepcją nierównych w swej pozycji i wpływie na państwo grup społecznych, anty egalitaryzm piłsudczyków był doktrynalnie indywidualistycznym antyegalitaryzmem indywidualnej „zasługi”, a nie grupowym antyegalitaryzmem „pozycji grupy w organizmie narodu”.
Archive for the Z historii narodu Category
WPŁYWOWE IDEOLOGIE
Dwie najwpływowsze ideologie warstw rządzących II Rzeczypospolitej powstały w pewnym stopniu w oparciu o dorobek ideologiczny konserwatystów drugiej połowy XIX w., zwłaszcza „stańczyków”, jedna ta piłsudczykowska — jako w wysokim stopniu kontynuacja przednacjonalistycznego i an- tynacjonalistycznego konserwatyzmu, druga — nacjonalistyczna — jako przeciwstawna i kompromisowi konserwatyzmu z liberalizmem i demokracją, i programowi federacji, a nie asymilacji innych narodowości na ziemiach Polski. W pismach i wypowiedziach Józefa Piłsudskiego spotykamy raz tylko, w r. 1903, określenie pojęcia „narodu rozumianego nie jako kasta, nie jako cieniutka warstwa ludzi uposażonych w bogactwa i wykształcenie, lecz jako ogromny wielomilionowy konglomerat ludzi związanych wspólną mową, historią i poczuciem przynależności do tego, a nie innego narodu, konglomerat, w którym olbrzymią większość stanowi lud pracujący wiejski i miejski”.
LUD PRACUJĄCY
W podkreślaniu znaczenia „ludu pracującego” dla narodu mamy akcent wspólny polskim doktrynom radykalno-demokratycznym XIX w., ale gdy dla nich lud to był naród, dla Piłsudskiego to tylko większość, naród to „konglomerat” różnych warstw i klas. Czynnikiem zaś, który utworzył naród, jest historia, narzędziem, dzięki któremu mogła go stworzyć, była i jest wspólna mowa, dzięki niej przeżywanie tego samego procesu historycznego stworzyło świadomość narodową. Nie bez znaczenia jest tu to, że w związku z tym określeniem Piłsudski mówi o „duszy narodu”, produkcie jego historii, a do tego, do analiz historycznie powstałej psychiki narodu, będzie później jakże często wracał. Określenie narodu jest historyczno-psychologiczne i jest równocześnie dynamiczne, historia jest przecież dynamicznym procesem, świadomość jest ciągiem dynamicznych przemian mentalności ludzkiej.
JEDEN Z CZOŁOWYCH IDEOLOGÓW
Niewiele później (r. 1909) jeden z czołowych ideologów obozu Piłsudskiego Adam Skwarczyński mówił o narodzie jako „wytworze dokonującej się pracy i twórczości”. A ujęcia te prowadzą do wniosku, że naród można tworzyć, można i przetwarzać, że będąc tworem historii, nie jest bynajmniej jej tworem niezmiennym, zastygłym. Radykalny demokrata XIX w. w mniejszym stopniu podkreślał ten moment zmienności, tworzenia narodu świadomą działalnością, silniej zwracał uwagę na jego niezmienne cechy, jak Lelewel na „obywatelstwo” wszystkich na równi, ludzie Gromad Ludu Polskiego, w tym kontynuatorzy Franciszka Salezego Jezierskiego, na obyczajowe cechy ludu, na jego kulturę. Oddolną, „organiczną”, nie zorganizowaną twórczość ludu kształtującą naród stawiał na pierwszym planie. Stosunek ewolucyjnych konserwatystów, a także stosunek Józefa Piłsudskiego do tego problemu był inny.
ODPOWIEDŹ NA POGLĄD
Jakby odpowiedzią na pogląd, że naród, że charakter narodowy jest samorzutnym rezultatem nie zorganizowanej działalności ,,społeczeństwa”, były słowa Piłsudskiego: „Społeczeństwo wyrazu swojego zajęcia się czymkolwiek nie ma. I dlatego każdy może mówić o społeczeństwie, co chce. (1930) To samo w istocie dziesięć lat wcześniej mówił Władysław Leopold Jaworski, odpowiadając na konstytucyjną zasadę suwerenności narodu: „Zdanie pierwsze (art. 2 konstytucji marcowej) nie ma prawniczego znaczenia, a jest tylko stwierdzeniem pewnego politycznego stanowiska. Z prawniczego punktu widzenia naród jest fikcją per- sonifikacyjną, która miałaby znaczenie (prawnicze), gdyby naród miał jeden organ obejmujący całość władzy.” I Jaworski, i Piłsudski wychodzą z założenia, że czynnikiem twórczym może być tylko czynnik „zorganizowany”, a nie „społeczeństwo”; ani „naród” nie są czynnikiem zorganizowanym.
NARÓD MOŻE DZIAŁAĆ
Naród może działać tylko przez państwo, przez władze swego państwa. Państwo jest jedyną postacią, w której naród przestaje być bezkształtną masą, a staje się tworem zorganizowanym i zdolnym do działania. Jeśli sięgniemy do tego epizodu historii narodu, który najsilniej urzekł Józefa Piłsudskiego, do powstania styczniowego, widzimy, że urzekł go tym, iż naród przybrał kształt państwa, że powstał polski rząd. Tym symbolem, który świadczył dla niego o sile powstania, była — jakże często do tego wracał „pieczątka rządu narodowego”, zmuszająca Polaków do posłuszeństwa. Nie inaczej ujmował problem roli metod działania rewolucyjnej partii w okresie rewolucji. Widział jej siłę kierującą w „przywódcach, organizacji i wreszcie w tym specjalnym nastroju militarnym, jaki dać może tylko odpowiednie przygotowanie” (r. 1906), a więc w aparacie władzy.